Vlaamse autonomie stond ooit voor Vlaamse ambitie. Maar anno 2023 lijkt het autonome Vlaanderen steeds meer op het federale België: vastgereden in een cultuur van uitkeringen en subsidies waarbij de wensen steeds de middelen overstijgen.
De begroting kleurt bloedrood maar de wankele coalitie laat elke partij haar favoriete doelgroep bedienen. De impact op de overheidsfinanciën is voor de toekomst. Het zou België kunnen zijn, maar het is Vlaanderen. Twee weken geleden bleek het tekort op de Vlaamse begroting maar liefst met 50% toe te nemen, tot 3 miljard euro. Na zo een dramatische ontsporing zou een onschuldige waarnemer een alarmfase met drastische besparingen verwachten. Het tegendeel is waar. Vlaamse politieke creativiteit vindt alsnog honderden miljoenen extra, vooral voor de kinderopvang, de jobbonus en elektrische wagens.
Vlaanderen, die rijke regio met internationale ambities, begint in veel meer dan zijn politieke praxis op het armlastige België te gelijken. Net als op het federale niveau wordt de beleidsrealiteit in Vlaanderen gedomineerd door een gigantische machine van subsidiëren en uitkeren. Meer dan de helft van alle Vlaamse middelen gaat al naar onderwijs, welzijn, volksgezondheid en gezinsbeleid. Dat geeft de gekende Belgische paradox in Vlaanderen: een overheid die zodanig fors financiert, wordt het spontane aanspreekpunt voor elke nieuwe behoefte en heeft daardoor steevast te weinig middelen.
Het is met onderwijs, sociale woningen, openbaar vervoer, ouderenzorg, ziekenhuizen, armoedebeleid en kinderopvang in Vlaanderen zoals het met pensioenen en gezondheidszorg is federaal: de beleidscultuur maakt van elk probleem een overheidsprobleem, maar de middelen kunnen de behoeften niet volgen. In de discussie over kinderopvang vertrokken alle partijen en actoren spontaan van hetzelfde a priori: de Vlaamse overheid moet dit probleem oplossen. In de marge wordt ook gesproken over bedrijven als locaties, maar alweer met fiscale voordelen. Families, buurten, scholen en het sociale weefsel komen niet op de politieke radar.
De kinderopvang illustreert ook de Belgische ziekte in Vlaanderen: een overdaad aan ondersteunen en een tekort aan investeren. Een overheid die kinderopvang organiseert, investeert in de toekomst van zowel de ouderen als de kinderen, met voorspelbaar rendement op lange termijn. Maar Vlaanderen is de Belgische welvaartsstaat bis: zodanig vastgeklikt in zijn beloften dat er onvoldoende ruimte is voor investeren. Denk aan de schrijnende achterstelling van migrantengemeenschappen, aan de hardnekkige kansenarmoede, aan de honderdduizenden langdurig zieken. Vlaanderen zou moeten mobiliseren voor preventie en remediëring van kansenongelijkheid, maar geraakt daar simpelweg niet.
Net zoals de federale welvaartsstaat kannibaliseert de Vlaamse welvaartsstaat de ruimte voor andere politiek. Een steeds groter deel van de overheidsmiddelen zijn op voorhand voorbestemd. Voor andere prioriteiten rest dan steeds minder. Aan werk en economie besteedt Vlaanderen bijna negen keer minder dan aan onderwijs, welzijn, volksgezondheid en gezinsbeleid samen. Vlaanderen mag dan al de ambitie hebben om een topregio te zijn, maar waar staat Vlaanderen internationaal met zijn industrieel beleid, investeringsbeleid, transport en mobiliteit, marktaandeel in de export en aantrekking van topimmigranten?
De werkgevers en de vakbonden vragen eensgezind meer Vlaamse investeringen, maar de vaststelling is dat welvaartscreatie voor geen enkel beleidsniveau in België nog politiek prioritair is. Er vloeit natuurlijk belastinggeld naar de economie, maar met welke focus en finaliteit? De job bonus bedient al bijna veertig procent van alle werkenden in Vlaanderen. Is dat normaal? De Vlaamse overheid onderhoudt massaal tewerkstelling en politiseert de loonvorming op de arbeidsmarkt. Daarin begint Vlaanderen zowaar op Wallonië te gelijken. Laten we opnieuw aanknopen bij het ambitieniveau dat ooit de vraag naar Vlaamse autonomie voedde.
Verschenen als column in Trends van 28 september 2023