De Verenigde Staten keren zich af van de recepten die de wereldeconomie hebben gestuurd de voorbije dertig jaar. Wordt Amerikaanse staatssteun wat lage Chinese lonen waren onder de globalisering: onweerstaanbaar voor multinationale bedrijven op zoek naar winstmaximalisatie? En wat dat impliceert voor ons, in Europa?
Wie herinnert zich de Washington Consensus? In de jaren 1990 kregen ontwikkelende en ex-communistische landen vanuit het verre Washington recepten voorgeschreven voor duurzame welvaartsgroei. De Wereldbank, het Internationaal Monetair Fonds en de Amerikaanse federale administratie waren eensgezind. Wie rijk wou worden zoals het vrije Westen moest begrotingsdiscipline betuigen, subsidies afbouwen, vrijemarktwerking opbouwen, monetair beleid onafhankelijk laten, belastingen vereenvoudigen en vrijhandel beoefenen.
In de echo van de communistische implosie, in de opwinding van het Amerikaanse unipolaire moment, stond de Washington Consensus model voor technocratische en proefondervindelijke suprematie. Ik moet eraan denken nu de internationale pers bericht over de ‘SelectUSA’ investeringstop in datzelfde Washington, anno 2023. Daar vergaren zich blijkbaar een record aantal Amerikaanse deelstaten en regio’s om internationale bedrijven te verleiden met staatssteun voor groene energie, technologie en chips-productie.
Bovenop de honderden miljarden federale subsidies en belastingvoordelen, met dank aan de grootschalige industriële en technologie-agenda van president Biden, loopt in de VS een heuse wapenwedloop met deelstatelijke en lokale subsidies, gronden en vergunningen, allemaal om Amerikaanse maar vooral ook buitenlandse investeerders te lokken. De Washington Consensus is dood, is omgedraaid in zijn graf en is weder opgestaan als het tegenovergestelde van voorheen: schulden, subsidies, overheidsplanning en vooral geen open handel. Ter linkerzijde de strijd tegen de klimaatopwarming, ter rechterzijde de strijd tegen China: zo verenigt de nieuwe Washington Consensus democraten en republikeinen.
Amerikaanse staatssteun wordt wat lage Chinese lonen waren onder globalisering.
Anders dan het origineel is de herboren Washington Consensus 2.0 geen model voor de wereld: het is nationalisme en protectionisme voor Amerika. Amerikaanse staatssteun wordt wat lage Chinese lonen waren onder globalisering: onweerstaanbaar voor multinationale bedrijven op zoek naar winstmaximalisatie. Het verklaart waarom de Duitse minister voor economische zaken een voorstel lanceert om 80 procent van de elektriciteitsfactuur van de energie-intensieve industrie in Duitsland te subsidiëren. Duitsland vreest voor een investeringsinfarct. De Zweedse batterijmaker Northvolt zou in Duitsland een fabriek openen maar overweegt naar de VS te trekken. De alarmbellen gaan af.
Ook bij ons sluipen competitiviteitsverlies en desinvestering onzichtbaar door ons industrieel weefsel. Wij hebben niet de slagkracht, noch budgettair, noch politiek, om daar iets tegen te doen. Als het Duitse plan er komt, ontketent dat binnen Europa een Amerikaans scenario: het grootste land met de grootste markt en de grootste buidel trekt de registers open ten nadele van de andere landen. Dat zou alle principes van de Europese interne markt verkrachten en het lijkt mij onwaarschijnlijk dat het zo ver komt. Maar dat een ernstig land als Duitsland dat ernstig overweegt, bewijst de ernst van de Europese situatie.
De Europese Unie is niet vies van subsidies, waaronder een post-corona herstelfonds van pakweg 800 miljard euro. Maar de Unie heeft zichzelf vastgeklikt in een klimaatagenda die de Europese nijverheid een steeds duurder carcan oplegt, bovenop de mokerslag van de energie-inflatie. Is die Europese klimaatagenda compatibel met de noodzaak van Europese autonomie in een nieuwe koude oorlog? Kunnen wij zoals Amerika klimaat en geopolitiek combineren, maar dan zonder Amerika te moeten volgen in een subsidierace die het Europese politieke project ondermijnt? Als we geen alternatieve Brusselse Consensus vinden, staan ofwel de klimaatdoelstellingen, ofwel onze welvaart, ofwel onze wereldpositie, op het spel. Misschien zelfs alle drie.