Europa moet wakker worden en beseffen dat slechts een kleine minderheid van ‘het Globale Zuiden’ zijn waarden en visie deelt in de strijd voor Oekraïense soevereiniteit en tegen Russische agressie.
In april 1955 verzamelden zich de regeringsleiders van 29 Afrikaanse en Aziatische landen in de Javaanse stad Bandung. Terwijl de Koude Oorlog wereldwijd uitdijde, tekenden de aanwezige landen voor neutraliteit en vrede. Ze legden de basis van wat de Beweging van Niet-Gebonden Landen zou worden: landen die op het wereldtoneel een positie van autonomie en flexibiliteit beoogden. Neutraliteit was zowel een stille revanche op de voormalige Europese kolonisatoren als de exploitatie van de Koude Oorlog voor eigen gewin.
We zijn zeventig jaar later. Een nieuwe koude oorlog is in de maak, met als hete frontlijn Oekraïne. Een nieuwe conferentie, op neutraal terrein in Zwitserland, wil landen verenigen voor een duurzame vrede die de territoriale integriteit van Oekraïne erkent. Dat gebeurt zonder de agressor Rusland en zijn bondgenoot China. Maar wat opvalt is de lijst van aanwezige landen die zich neutraal opstellen en daarom geen slotverklaring willen tekenen. Brazilië, India, Mexico, Indonesië, Zuid-Afrika, Saudi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten: veel van de voormalige Bandung-landen herontdekken geopolitieke neutraliteit.
De vaststelling is confronterend. Het grootste deel van Azië, Afrika, Zuid- en Midden-Amerika staat niet aan onze zijde voor een vrede die vertrekt van het verwerpen van territoriale verovering door Rusland. Dit is ons nieuw Bandungmoment. Om redenen die echo’s zijn van dat precedent uit de vorige eeuw – een mix van antiwesters ressentiment en geopolitiek opportunisme – verwerpt wat nu het Globale Zuiden heet onze morele balans in de wereldorde en verklaart het zich tot open jachtterrein voor de kampen in de nieuwe koude oorlog.
Voor de landen die wel onze vredesvisie delen – de VS, Canada, Japan, Australië en Nieuw-Zeeland – is Oekraïne een secundair front in de echte wereldkamp tussen Amerika en China. We weten dat de Verenigde Staten ook politiek minder betrouwbaar zijn. We weten dat territoriale integriteit in Europa een wensdroom is zonder grootschalige en langdurige capaciteit voor defensie en veiligheid, die wij (nog) niet hebben. Als we geloven in onze eigen principes, als we ons moreel gezag willen herstellen in de wereld, zullen we onszelf moeten optuigen voor een lange periode van militaire, technologische en geopolitieke strijd.
Als we de koers van de geschiedenis nog zelf positief willen vormgeven, zal Europa in de 21ste eeuw moeten doen wat de VS in de 20ste eeuw heeft gedaan. Militaire, economische en technologische macht verenigen. Die strategisch geopolitiek inzetten, met de wortel en de stok, met morele allianties waar mogelijk, met realpolitik waar nodig. Het goede nieuws is dat we dat beseffen. De competitiviteit van de Europese economie, Europese autonomie in kritieke technologie, Europees industriebeleid, Europese geopolitiek in energie, handel en met het glijmiddel van Europese investeringen, Europese defensie: het staat allemaal op de tekentafel van de Europese Unie.
Het slechte nieuws is dat tekenen en realiseren twee verschillende zaken zijn. Dat de Europese Unie de macht en de middelen ontbreekt om op schaal te concurreren met China of de VS. Dat Europese landen verdeeld zijn in geopolitieke strategie voorbij de onmiddellijke oorlogsurgentie in Oekraïne. Dat Europese defensie, industrie en technologie vooral een wedloop nationale kampioenen blijft. Dat Europa te weinig en te traag samen doet, terwijl de lidstaten te klein of te zwak zijn om zelf het verschil te maken. Laten we de urgentie aangrijpen. Laten we beseffen dat Europa begint bij ons. Ook wij moeten schakelen, in defensie, in strategische industrie, in economische dynamiek, in buitenlandbeleid. Alleen en met andere landen. Laat dat doordringen in alle regeringsonderhandelingen.
Verschenen als column in Trends 20.06.2024